Хөдөлмөрийн зах зээлд олон төрлийн ажлын байрууд байгаа нь заримдаа танд төөрөгдөл үүсгэж болзошгүй. Уламжлалт бүтэн цагийн ажлаас эхлээд хагас цагийн, зайнаас ажиллах, гэрээт зэрэг илүү уян хатан сонголтууд гарч ирсэн бөгөөд, тус бүр нь өөрийн давуу болон сул талуудыг санал болгодог. Эдгээр ажлын төрлүүдийн ялгааг ойлгох нь ажил хайж буй хүмүүсийн хувьд амьдралын хэв маяг, карьерийн зорилго болон хувийн сонирхлоосоо хамааран зөв шийдвэр гаргахад маш чухал юм. Одоо бид эдгээр ажлын төрөл бүрийн тухай болон ажилчид болон ажил олгогчдын хувьд эдгээр нь ямар давуу болон сул талтай болохыг судалж үзье.
1. Бүтэн цагийн ажлын байр: Тогтвортой, Найдвартай
Хамгийн түгээмэл ажлын байрны төрөл бол бүтэн цагийн ажлын байр юм. Энэ нь ихэвчлэн 7 хоногт 40 цагийг буюу ажлын өдөр 8 цагийг ажилдаа зориулах ажлын байрнуудад хамаарагддаг. Бүтэн цагийн ажлын байрны гол онцлог нь цалин хангамж болон нийгмийн даатгал нь баталгаажсан бүрэн баталгаажсан байдаг.
Бүтэн цагийн ажлын байрны давуу талууд:
- Ажлын байрны баталгаа: Бүтэн цагийн ажлын байр ихэвчлэн тогтвортой, урт хугацааны ажлын байр байдаг.
- Хангамж: Бүтэн цагийн ажилчид эрүүл мэндийн даатгал, тэтгэврийн төлөвлөгөө, цалинтай амралт, өвчтэй байх үеийн амралт гэх мэт олон төрлийн ашиг тус авах боломжтой.
- Карьерийн хөгжил: Бүтэн цагийн ажил нь компанийн дотоод карьерыг хөгжүүлэх олон боломжийг олгодог.
Бүтэн цагийн ажлын байрны сул талууд:
- Уян хатан бус байдал: Бүтэн цагийн ажилчид ихэвчлэн тогтсон хуваарьтай ажилладаг бөгөөд энэ нь хүний амьдралын хэмнэлтэй тохирохгүй байх тохиолдол байдаг.
- Цагийн менежмент: Хэрвээ заавал оффист суун ажиллах шаардлагатай ажлын байр бол таны гэр ажлын хоорондын зай нь таныг цагийн менежментээ нарийн төлөвлөж шаардлагатай болгодог.
2. Хагас цагийн ажлын байр: Уян хатан, Тэнцвэртэй
Хагас цагийн ажил нь бүтэн цагийн ажилтай харьцуулахад өдөр зарцуулах цаг бага ажлын байр байдаг бөгөөд ихэвчлэн долоо хоногт 10-30 цагийн хооронд ажиллах нөхцөлтэй ажлын байрууд байдаг. Хагас цагийн ажил нь оюутан, эцэг эхчүүд, ахмад настнууд болон бусад бүтэн цагаар ажиллах боломжгүй хүмүүсийн хувьд тохиромжтой байдаг.
Хагас цагийн ажлын байрны давуу талууд:
- Уян хатан байдал: Долоо хоногийн ажиллах цаг бага тул ажил, амьдралын тэнцвэрт байдлаа хангамж боломж илүү байдаг.
- Цагаа бусад зүйлсэд зарцуулах: Хагас цагийн ажлын үлдсэн хугацаанд өөрийгөө хөгжүүлэх, нэмэлт ажил хийх зэрэг үр дүнтэйгээр зарцуулах боломжтой байдаг.
- Стресс бага: Хагас ажлын байрууд нь бүтэн цагийн ажлын байруудтай харьцуулахад гүйцэтгэл хялбар, стресс багатай хурдан гүйцэтгэх боломжтой ажлууд байдаг.
Хагас цагийн ажлын байрны сул талууд:
- Цалин хангамж: Бүтэн цагийн ажлын байранд ажилладаг хүмүүстэй харьцуулахад долоо хоногт ажиллах цаг бага тул цалин хангамж түүнийгээ дагаад бага байдаг.
- Хязгаарлагдмал боломж: Ихэнх хагас цагийн ажлын байруудад нийгмийн даатгал, тэтгэмж зэрэг бүтэн цагийн ажилтанд олгогддог боломжууд байдаггүй.
- Карьер өсөлт: Бүтэн цагийн ажлын байртай харьцуулахад хагас цагийн ажлын байранд ажилладаг хүмүүсийн ажлын байран дээрх карьер өсөлт нь харьцангуй бага байдаг.
3. Зайнаас ажиллах ажлын байр: Хүссэн газраасаа ажиллах боломж
Ковидын үеийн цар тахалын дараагаас дэлхий дахинд зайнаас ажиллах боломж түгээмэл тархсан бөгөөд энэ нь ажилчид хүссэн газраасаа буюу гэрээсээ, дундын оффис зэрэг интернэттэй холбогдсон хүссэн газраасаа ажиллах боломжтой ажлын байрууд юм. Зайнаас ажиллах ажлын байруудыг компанийн онцлог болон ажил үүргийн хэмжээнээс хамааран бүтэн цаг, хагас цаг эсвэл гэрээтээр хийх боломжтой.
Зайнаас ажиллах ажлын байрны давуу тал:
- Ажил, амьдралын тэнцвэр: Ажил амьдралын тэнцвэрийг хамгийн сайн зохицуулах боломжтой буюу ажилчин өөрийн хүссэнээрээ ажлын цагийн хувиараа гарган ажиллах боломжтой.
- Уян хатан байдал: Зайнаас ажиллах нь ажиллах орчин болон ажлын цагаа өөртөө тохируулан уян хатан байдлаар тогтмол өөрчлөх боломжтой.
- Газар зүйн байрлалаас үл хамааралтай: Зайнаас ажиллах ажлын байруудад газар зүйн байршил төдийлөн чухал бус байдаг тул хүссэн улсын, хүссэн байгууллагуудад ажиллах боломжтой байдаг.
Зайнаас ажиллах ажлын байрны сул тал:
- Тусгаарлалт: Тусгаарлагдсан орчинд ажиллах нь ажилтныг ганцаардмал байдалд оруулж, сэтгэл гутралд оруулах эрсдэлтэй.
- Ажил цалгардах: Ажлаа орчноо зөв бүрдүүлж, ажлаа гүйцэтгэхэд саад болох зүйлсээс аль болох хол байхгүй бол ажлын бүтээмжид нөлөөлж ажил цалгардах эрсдэлтэй байдаг.
- Харилцааны асуудал: Цахим харилцааны явцад үл ойлголцол, мэдээллийн зөрүүтэй байдал үүсэж ажлын үр дүнд сөргөөр нөлөөлөх боломжтой.
4. Гэрээт ажлын байр: Үр дүнд суурилсан төсөл суурьтай ажлын байрууд
Гэрээт ажлын байр нь тодорхой төслийн үргэлжлэх хугацаанаас хамааран сар, жил эсвэл хоёр талаас тохирсон хугацаанд хийж гүйцэтгэх ажлын байруудыг хамааруулдаг. Гэрээт ажлын байранд ихэвчлэн тодорхой ажил, үүргийг богино хугацаанд хийж гүйцэтгүүлэх зорилгоор ажилтантай гэрээ байгуулж тухайн ажлын гэрээт хугацаа дуусахад хөдөлмөрийн харилцаа дуусгавар болдог. Гэрээт ажлын байрууд нь бүтэн цагийн ажилчид шиг компанийн зүгээс олгох хангамж, урамшуулалд хамрагддаггүй ч цагийн үнэлгээ нь ихэнх тохиолдолд илүү өндөр байдаг.
Гэрээт ажлын байрны давуу тал:
- Өндөр цалин: Гэрээт ажлын байрууд ихэвчлэн гүйцэтгэл, үр дүнд суурилсан байдаг учир бүтэн цагийн ажилтнаас илүү цалин авах боломжтой байдаг.
- Олон төслүүдэд зэрэг ажиллах: Олон төрлийн төслүүдэд зэрэг ажиллах боломжтой.
- Уян хатан байдал: Гэрээний нөхцөлөөс хамааран өөрийн ажиллах нөхцөл, орчин, цагийг тохируулах боломжтой.
Гэрээт ажлын байрны сул тал:
- Хангамж: Гэрээт ажлын байруудад ихэвчлэн нийгмийн даатгал болон бусад хангамж, урамшууллууд багтаагүй байдаг.
- Баталгаа: Төслийн гэрээт хугацаа дуусахад та дараагийн ажлаа яаралтай олох хэрэгтэй бөгөөд энэ хугацаанд ажил олгогчын зүгээс таныг ямар нэгэн байдлаар дэмжихгүй.
- Тогтвортой бус: Төслийн үйл явцаас хамааралтайгаар ажлын байр тогтвортой үргэлжлэх баталгаа байхгүй тул ямар нэгэн гэнэтийн шийдвэр гарахад хөдөлмөрийн харилцаа дуусах боломжтой.
5. Freelance ажлын байр: Бие даан ажиллах боломж
Freelance ажлын байр нь өөрийн мэргэшсэн нэг төрлийн ажлыг олон төрлийн байгууллага, харилцагч нарт санал болгон ажилладаг ажлын байр юм. Freelance ажлын байр нь ихэвчлэн график дизайн, вэбсайт хөгжүүлэлт, зураг авалт, зөвлөх үйлчилгээ, маркетинг зэрэг хувь хүн дангаар гүйцэтгэх боломжтой ажлуудыг санал болгодог. Freelance ажлын байр нь ихэвчлэн ажилтан өөрөө төслийн үнэлгээ, хэрхэн гүйцэтгэх болон ямар төсөл дээр ажиллахаа сонгодог.
Freelance ажлын байрны давуу тал:
- Бие даасан: Freelance ажиллаж буй ажилтан өөрийн хэнтэй, хаана ямар үнэлгээгээр ажиллахаа өөрөө сонгодог.
- Олон төслүүд дээр зэрэг ажиллах: Олон төрлийн төслүүдийг зэрэг хүлээн авч ажиллах боломжтой.
- Өндөр орлого: Ур чадвар, нэр хүндээ өсгөж чадвал өндөр орлого олох боломжтой.
Freelance ажлын байрны сул тал:
- Тогтмол бус орлого: Зарим тохиолдолд ажил олдохгүй байх орлого тасрах эрсдэлтэй.
- Хангамж: Цалин хангамж, татвар, нийгмийн даатгалаа бүгдийг нь өөрөө зохицуулна.
- Нарийн бичгийн ажил: Үйл ажиллагаагаа тогтмол явуулахад шаардлагатай бичиг цаасны ажлаа ч мөн өөрөө зохицуулна.
6. Дадлагажих хөтөлбөр: Ажлын талбар дээрээс туршлага хуримтлуулах
Дадлагажих хөтөлбөр нь ихэвчлэн төгсөх курсын оюутан болон шинэ төгсөгч нарт зориулсан богино хугацааны туршлага хуримтлуулах хөтөлбөр юм. Зарим дадлагажих хөтөлбөр нь цалинтай байдаг бөгөөд компани үүгээр дамжуулан ирээдүйд ажиллах хүчнээ бэлтгэх зорилготой байдаг.
Дадлагажих хөтөлбөрийн давуу тал:
- Туршлага хуримтлуулах: Дадлагажих хөтөлбөр нь бүтэн цагийн ажлын байруудын бодит туршлагыг хуримтлуулахад тусалдаг.
- Нэтворкинг: Дадлагажих хөтөлбөрөөр дамжуулан ирээдүйн карьер өсөлтөд хэрэг болох мэргэжлийн хүрээлэлд орох боломжтой.
- Ур чадвараа нэмэгдүүлэх: Ажлын байран дээрх бодит ур чадваруудыг суралцах академик ур чадвараа бататгах боломжтой.
Дадлагажих хөтөлбөрийн сул тал:
- Цалин: Ихэнх дадлагажих хөтөлбөр цалингүй байдаг бөгөөд цалинтай дадлагажих хөтөлбөрүүдийн цалин тийм ч өндөр биш.
- Үргэлжлэх хугацаа: Дадлагажих хөтөлбөрүүд ихэвчлэн богино хугацааных байдаг.
- Хангамж: Дадлагажих хөтөлбөрт хамрагдаж буй хүмүүст компанийн зүгээс нийгмийн даатгал болон бусад хангамжаар хангадаггүй.
7. Улирлын чанартай ажлын байр: Оргил үед эрэлт нэмэгддэг ажлын байрууд
Улирлын чанартай ажлын байр нь тодорхой хугацаанд эрэлт өсч түр хугацаанд ажиллах хүчний тоог нэмэгдүүлэх зорилгоор гаргадаг ажлын байрууд юм. Ихэвчлэн уул уурхай, хөдөө аж ахуй, аялал жуулчлал зэрэг улирлын шинж чанартай ажлууд дээр зарлагддаг.
Улирлын чанартай ажлын байруудын давуу тал:
- Түр хугацаанд ажиллах: Улирлын чанартай ажлын байр нь жилийн тодорхой хугацаанд нэмэлт орлого олох зорилготой хүмүүс боломж олгодог.
- Уян хатан байдал: Худалдаа үйлчилгээ болон аялал жуулчлалын салбар нь ажиллах уян хатан цагийн хуваарийг санал болгодог.
- Ур чадвараа хөгжүүлэх: Улирлын чанартай ажлын байраар дамжуулан ур чадвараа нэмэгдүүлэх боломжтой.
Улирлын чанартай ажлын байруудын сул тал:
- Түр зуур: Урт хугацааны тогтвортой ажлын байр биш тул санхүүгийн баталгаа болохгүй.
- Хангамж: Гэрээт ажилчидтай адил компанийн үндсэн хангамж, урамшуулалд хамрагддаггүй.
Дүгнэлт
Бүтэн цагийн, хагас цагийн, зайнаас ажиллах, гэрээт, эсвэл фриланс— гээд аль төрлийн ажлын байр байсан гэсэн энэ нь өөр өөрийн давуу болон сул талуудтай. Мэдээж хамгийн тохиромжтой сонголт нь хувь хүний сонирхол, амьдралын хэв маяг, карьерийн зорилгоос хамаарна. Бүтэн цагийн ажлын байр нь тогтвортой байдал болон хангамж, урамшууллын хувьд давуу талуудыг санал болгодог бол хагас цагийн болон зайнаас ажиллах ажлын байрууд нь илүү уян хатан байх боломжыг санал болгож байдаг. Харин гэрээт болон фриланс ажлууд нь өндөр үнэлгээ болон бие даасан байдлыг санал болгодог ч, урт хугацааны тодорхой байдлыг танд өгч чаддаггүй. Эдгээр ажлын төрөл бүрийн ялгааг ойлгосноор ажилчид болон ажил олгогчид аль болох зөв шийдвэр гаргаж, тэнцвэртэй хоёр талын ашиг сонирхолд нийцсэн хөдөлмөрийн харилцааг бий болгоход туслах болно.
